San Rafael Mezarlığında ortaya çıkarılan toplu mezara kurban yakınları çiçekler bıraktı

Bundan birkaç yıl öncesine kadar Malaga’da, şehrin San Rafael Mezarlığı’nda 4 bin 800 cesedin toplu olarak gömüldüğünü bilen az sayıda insan vardı.

19. yüzyılın başında Malaga’da iki mezarlık bulunuyordu: San Miguel ve San Rafael mezarlıkları. San Miguel mezarlığı surlar içinde yaşayan burjuvalar ve tüccar aileleri içindi. San Rafael’e ise surların dışındaki köylüler ve diğer alt sınıfların ölüleri gömülürdü.

1930lara gelindiğinde halen orta büyüklükte bir liman şehri olan Malaga’nın her iki mezarlığı da oldukça küçük sayılırdı. Ta ki General Franco’nun Kuzey Afrika Ordusunun Endülüs’ü işgaline kadar.

MALAGA’DA KATLİAM

Madrid kuşatmasının sürdüğü 1937 yılında Franco liderliğindeki faşistler birçok cephede Cumhuriyetçiler karşısında yenilgiler almıştı. Ülkenin büyük bölümünü kontrol eden Cumhuriyetçilere karşı yeniden inisiyatifi ele geçirmeye çalışan Franco, gözünü Endülüs’ün Akdeniz kıyısında Malaga merkezli şeride dikmişti. Cumhuriyetçilerin donanmasının merkezi olan bu şeride saldırı 1937 yılının Şubat ayının ilk günlerinde başladı. 10 bin Kuzey Afrikalı ve 10 bine yakın da İtalyan askerini saflarında bulunduran Franco, 6 Şubat günü şehri çevreleyen tepeleri ele geçirdi. Tam bir kuşatma altına girmekten çekinen Cumhuriyetçi Albay Villalba, Malaga’nın boşaltılması talimatını verdi. Yüz bine yakın insan Malaga’dan Almeira’ya yürümeye başladı. (yolda İtalyan uçakları ve gemileri tarafından yapılan bombardımanlar nedeniyle binlerce kişinin öldüğü bu yürüyüş daha sonra “Ölüm Kervanı” olarak anılacaktı). Faşistler 8 Şubat günü Malaga’ya girdi.

1937'de şehirden kaçan Malaga sakinleri

Bu andan sonra İspanyol İç Savaşının en korkunç katliamlarından biri başladı. 8 Şubat’ı takip eden günlerde şehri terk etmeyen Cumhuriyetçilerden 4 bini kurşuna dizilerek öldürüldü. 1939 yılında Malaga ve çevresinde ikinci bir harekat başlatan Franco güçleri geçmişte Cumhuriyetçilerle ilişkili olan binlerce kişiyi daha infaz etti. Şehirde Franco rejimi boyunca faşistler tarafından öldürülenlerin sayısının yaklaşık 11 bin olduğu tahmin ediliyor.

MEZARLIĞIN TAŞINMA PROJESİ KURBAN YAKINLARINI HAREKETE GEÇİRDİ

San Rafael Mezarlığının da küçük bir şehir mezarlığından İspanyol İç Savaşının en büyük toplu mezarlarından birine dönüşmesi de bu sürece rastlar. Bazı kaynaklara göre 30 kadar toplu mezarın kazıldığı mezarlığa en az 4 bin 800 kişinin gömüldüğü tahmin ediliyor.

İspanya’da 1975 yılında General Franco’nun ölümünün ardından iç savaş dönemindeki katliamların aydınlatılması ve toplu mezarların açılması uzun bir süreci aldı. 1987 yılında kapatılan San Rafael Mezarlığındaki toplu mezarlar konusunda şehirde 2000li yıllarda kurulan Tarih Belleği Derneği ilk girişimi başlattı. Bu girişimi mezarlığın taşınarak bölgenin bir şehir parkı yapılması için başlatılan inşaat tetiklemişti.

Toplu mezardaki kazılar

San Rafael’deki ilk kazılar 2006 yılında yani ilk katliamdan 69 sene sonra başladı. İlk aşamada 10 toplu mezar tespit edildi. 2008 yılında bu sayı 18’e çıktı ve mezarlardan 2 bin 840 kişiye ait kemikler çıkarıldı.

Cumhuriyetçilerin toplandığı Malaga Hapishanesinin kayıtlarını inceleyen tarihçilere göre surların dibindeki infaz alanında 4 bin 471 kişi kurşuna dizilerek öldürüldü. Bu rakamın çevre kasaba ve köylerden getirilerek infaz edilenlerin de dahil edilmesiyle 4 bin 800’e çıkabileceği düşünülüyor.

İç Savaş ve onu takip eden 40 yıl süresince İspanya’da en az 88 bin kişinin Franco güçleri tarafından katledildiği tahmin ediliyor. Bu kurbanlarının hemen hemen tümü ülkenin dört bir yanındaki toplu mezarlara gömülü. San Rafael ülkedeki en büyük toplu mezar alanlarından biri.

YAŞANAN BİR SOYKIRIMDI

Kazılarda yer alan Malaga Üniversitesi’nden tarihçi Sebastian Fernandez, şehirde İç Savaş ve sonrasında yaşananları bir soykırım olarak nitelendiriyor. Fernandez’in toplu mezarlar konusunda verdiği detaylar tüyler ürpertici.

Fernandez ve ekibinin yaptığı kazılarda ortaya çıkan toplu mezarların her biri 10 metre uzunluğunda ve 3 metre genişliğinde. Her bir çukurda yaklaşık 250 kişi gömülü. Hemen hemen hepsi 1937 ve 1939 yılında öldürülenlere ait.

Mezardan çıkan bir kurbana ait iskelet

Toplu mezarda bulunan kafataslarının çoğunun arkasında kurşun izi bulunuyor. Elleri metal bir bağla arkadan bağlananlar surların dibinde infaz mangaları tarafından kurşuna dizildikten sonra mezarlığa taşınmış. Ancak ortaya çıkarılan mezarlardan en az ikisinin kurbanlara kazdırıldığı düşünülüyor. Kurbanlar daha sonra kurşunlanarak mezara doldurulmuş.

Fernandez bir mezarda canlı olarak gömüldükten sonra toprağı eşeleyip yukarı çıkmaya çalıştığını düşündükleri bir kişiye ait olan iskeleti mezarın yüzeye çok yakın bir noktasında bulduklarını anlatıyor.

Fernandez’e göre Malaga’da bugün yaşayanların katliamlar ve toplu mezarlar konusunda birkaç sene öncesine kadar fazla bir bilgisi bulunmuyordu. Katliamla ilgili ayrıntıların ortaya çıkmasıyla tarihin korkunç bir döneminin aydınlandığını düşünen Fernandez, “Bu bir soykırımdır. Soykırım diyorum çünkü başka hiçbir kelime burada yaşanan trajediyi ifade edemez” diyor.

Kurban yakınları için anıt mezar

ANIT MEZAR TAMAMLANMAK ÜZERE

Bilim insanlarının titiz çalışmalarının ardından mezarlardan çıkarılan 2 bin 840 kişiye ait kemikler ayrı ayrı tasnif edilip, küçük kutulara yerleştirildi. 1987 yılında kapatılan ve son yıllarda taşınan mezarlığın orta yerinde artık kurbanlar anısına yapılan piramit şeklinde bir anıt mezar duracak. Mermerden yapılan anıtın her bir taşında kurbanların isimleri yer alacak.

Kurbanlardan henüz sadece 400’ünün kimlikleri belirlenmiş durumda. Malaga Üniversitesine başvuran bini aşkın kişinin verdiği DNA örnekleri kurbanların kemiklerinden çıkarılan DNA örnekleriyle karşılaştırılacak. Bu sürecin yıllar alabileceği belirtiliyor.

Kemikler önümüzdeki ay açılması planlanan anıt mezara yerleştirilecek. Ailelerin tespit edilmesi durumunda, yakınlar isterse kemikleri kalıcı mezarlarına götürebilecek.

2 BİN 500 TOPLU MEZAR DAHA VAR

İspanya genelinde Franco döneminde öldürülenlerin gömüldüğü 2 bin 500 toplu mezarın olduğu düşünülüyor. Ancak bu mezarların büyük kısmı 10 ila 30 arasında kurbanın birlikte gömüldüğü mezarlar. Malaga’daki gibi 4 bini aşkın kişinin gömüldüğü mezarlar oldukça nadir.