EZLN'den bir ilk: Cumhurbaşkanı adayı belirlendi

Meksika’da bugüne kadar sistem partilerini reddeden Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu (EZLN) stratejik bir karar aldı.

Chiapas eyaletinde toplanan Meksika’nın 58 yerli halkının temsilcileri, 2018’de yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçimleri için bağımsız bir kadın aday belirledi.

EZLN tarafından desteklenen bu girişim, sistem partilerini ve iktidarı reddeden eski subcomandante Marcos’un hareketi açısından stratejik bir dönüm noktası olarak değerlendirildi.

Yerli Hükümet Konseyi üyeleri, Cumhurbaşkanı adayı olarak 57 yaşındaki Maria de Jesus Patricio’yu seçti.  Yerli Hükümet Konseyi 1996’da Chiapas’taki San Cristobal de las Casas kentinde 230 zapatista yöneticisi tarafından kurulmuştu.  Cumhurbaşkanı adayının belirlendiği Pazar günkü konsey toplantısına Meksika’nın 26 eyaletinden 800’den fazla delege katıldı.

Doğal tedavi yöntemlerini kullanan bir hekim olduğu belirtilen üç çocuk annesi Patricio, toplantıda aynı zamanda hükümet konseyinin sözcüsü olarak da belirlendi. Konsey, Meksika’daki 16 milyon yerlinin haklarını siyaseten savunmakla görevli bir kurum olarak önem kazanıyor.

“MÜCADELEMİZ İKTİDAR İÇİN DEĞİL”

2014 yılından beri “Galeano” ismini kullanan krizmatik gerilla Marcos da, zapatista isyanından 23 yıl sonra yapılan bu toplantıya katıldı ancak herhangi bir açıklama yapmadı.

Konsey’de cumhurbaşkanı adayının seçilmesi, yerlilere karşı ayrımcı olarak değerlendirilen kurumsal işleyişi bugüne kadar reddeden EZLN açısından küçük bir devrim olarak da nitelendirildi.

EZLN, bir cumhurbaşkanı adayının belirleneceğinin açıklanması ardından Ekim ayında yaptığı yazılı bir açıklamada “Bizim mücadelemiz iktidar için değil, fakat özgün halklara ve siğil topluma direnişi güçlendirme çağrısıdır” demişti. Bir ay sonra, EZLN adayın kendi saflarından değil Ulusal Yerli Konseyi bünyesinde seçileceğini bildirmişti.

AMAÇ SEÇİMLERİ KAZANMAK DEĞİL

Zapatista hareketi uzmanı ve antropolog Gilberto Lopez y Rivas, “EZLN’nin amacı seçimleri kazanmak değil, yerli toplulukların mücadelesine medyatik bir görünürlük kazandırmaktır” diyor.

Meksika hükümetinin resmi verilerine göre her 10 yerliden biri yoksul durumda. Lopez y Rivas “Okuma yazma alanındaki sorunlar bir yana, temiz suya erişim ve toprağın maden, petrol veya hidrolik gibi büyük mega projelerle keyfi bir şekilde sömürülmesi sorunları var” diye belirtiyor.  Lopez y Rivas, 1996’da yerli halkların kendi kaderini tayin hakkını tanıyan San Andres Anlaşmalarının müziklerinde EZLN’nin bir danışmanı olarak rol almıştı.  

Bu anlaşmaya bir bütün olarak uyulmadığı için Zapatistalar hükümet ve siyasi partilerle müzakereleri kesmişti. Başarısızlık ardından 2006’da “Öteki Kampanya” adı verilen bir eylem başlatılmıştı. Bir zapatista karavanı ülkenin azınlıklarını birleştirmek için Meksika’yı turlamıştı. EZLN böylece kamusal alandan çıkarak, “Caracoles” olarak adlandırılan öz yönetim belediyelerine yönelmişti.

ERKEK EGEMENLİĞİNE KARŞI SEMBOLİK BİR EYLEM

11 yıl sonra EZLN bu kez ulusal siyaset sahnesine dönüş yaptı.  2014’te yürürlüğe giren bir anayasa reformu, bağımsız adayların seçimlere katılmasının önünü açması üzerine bu mümkün olabildi.

Fransız Le Monde gazetesine göre Lopez y Rivas, şöyle değerlendiriyor: “EZLN hiçbir zaman çekimser olmadı ama parti karşıtı olarak kalmaya devam ediyor. Yerli ve kadın bir adayın belirlenmesi erkek egemen bir ülkede sembolik bir eylemdir. Yerli halkları ve aynı zamanda neoliberalizmin mağdurlarının gelişme özlemlerine yeniden bir soluk vermeyi hedefliyor.”

ÜLKEYİ SİYASİ OLANAKLARLA DÖNÜŞTÜRMEK

Yerli Ulusal Konseyi’nin kurucu anlaşmaları bu organı yerli toplulukları, yatay ve kolektif kararların alınması mantığı ile, onların gelenek ve göreneklerine saygı göstererek, siyasi örgütlenmelerini sağlamakla görevli kılıyor. Konsey, San Andres anlaşmalarının yeni bir anayasanın temeli olarak ele alıp, ülkeyi dönüştürmek için siyasi olanaklar üzerine odaklanacak.

ALTERNATİF EĞİTİM

Konsey, toplulukları kendi haklarına saygı için yürüttükleri mücadelede omuzlamak için hukuki bir komisyon kuracak. Anlaşmalardan biri, neoliberal eğitim modelinin reddedilerek yerine “orijinal dillerin eğitimini” öne çıkarak alternatif bir eğitim öneriyor. Yerliler için zaman da daralıyor.  Zira Meksika’da konuşulan 364 dilin 64’ü kaybolmakla yüz yüze.

EZLN İSYANI

EZLN 17 Kasım 1983 yılında kuruldu. 1968 üniversite hareketinden çıkan eski grup üyeleri bu kuruluşa öncülük etti. 68 hareketinin doğurduğu grup üyelerinden bazıları silahlı mücadeleyi savunurken, bazıları da barışçıl yöntemlerden yanaydı.

EZLN’nin temel talepleri “iş, toprak, konut, beslenme, sağlık, eğitim, bağımsızlık, özgürlük, demokrasi, adalet ve barış” olarak belirlenmişti.  

Köylerde yapılan on yıllık bir hazırlıktan sonra 1 Ocak 1994’te yerli isyanı başladı. Bu ayaklanma, ABD, Kanada ve Meksika arasında serbest dolaşım anlaşmasını yürürlüğe girdiği güne denk getirildi. EZLN böylece neoliberalizmi reddettiklerini göstermek istiyordu.

Federal hükümet ve ordusuna o dönem savaş açan yüzleri maskeli zapatista savaşçıları, San Cristóbal de Las Casas, Las Margaritas, Altamirano ve Ocosingo’nun denetimini ele geçirdi. 12 günlük savaşın ardından ulusal ve uluslararası sivil toplum örgütlerinin çağrıları ile tek taraflı ateşkes ilan edildi.  

Zapatista lideri sub-commandante Marcos 25 Mayıs 2014’te yönetimden ayrıldığını ve “Galeano” adını kullanacağını açıkladı.