Tarih boyunca geçimini hayvancılık ve tütün ekimiyle sağlayan ve köy boşaltıldıktan sonra bu iki kültürel alışkanlığı bırakmak zorunda kalan köylüler, yeniden tütün ekmeye başladı. Tatvan’a bağlı Onişqe köyünde on beş hane bulunuyor. 2004’de yeniden köylere dönüşte 3 ev temelli dönmüş, son süreçte ise sayı her yıl artış göstermiş. Göçten önce Bitlis'te bulunan tütün fabrikasına gönderdikleri tütünleri şimdiyse Batman, İran, Van’dan gelen tüccarlara satıyorlar.

Yılın Haziran ayında başlayan ekim, Aralık ayında meyvesini veriyor. Şehirler arası yolculukların başladığı ilk günlerde İstanbul’dan temelli dönüş kararlı alan Onişqeli bir aileyle dönüş kararlarını, aradan geçen 27 yıl sonraki köy yaşantılarını ve ektikleri tütünü konuştuk. Dağların arasında bulunan ve sürekli giriş çıkışları askerlerce yasaklanan köyde, güvenlik gerekçesiyle köylülerin isimlerini paylaşmıyoruz.

HEM ÖZLEM HEM SIKINTILAR GERİ DÖNÜŞLERE NEDEN OLDU

Yıllarca İstanbul’da çalışan İ.O. son dönemlerde uzun süre işsiz kalmış. İşi varken aldığı bir krediyi ödeyemediği için de evine haciz gelmiş. İ.E. haciz haberini aldığı anı şu sözlerle anlatıyor:

"Yıllardır emek veriyorsun ve bir anda işsiz kalıyorsun. Bizim ağrımıza gitti birden eve gelecek olmalarını bilmek. Eşim ve çocuklarımla oturduk konuştuk. Köye dönmeye karar verdim. Dağlarında çobanlık ettiğim, çocukluğumun, gençliğimin geçtiği yerlere dönmek ilk önce burukluk hissettirdi ama iyi ettik. Özledik topraklarımızı. Gönül isterdi ki hiç gitmeseydik ama yapamadık. İzin vermediler."

EVİMİZİ YENİDEN YAPIYORUZ

N.O. 12 yaşındayken aile büyüklerinin kararı ile evlendirilmiş. Şehir hayatından yorulduğuna dikkat çeken N.O. 6 çocuğunu İstanbul’da bırakmış. Gençliğinde tek başıma bir ton tütün ektiğini sözlerine ekleyen N.O., "Sonraki yıllar bunu artırdım ama köy gitti. O zaman gençtik, yorulmak nedir bilmezdim ben. Şimdi biraz zorlanıyorum. Hastalandım bugünlerde. Biz köye ilk kez gelmedik boşaltıldıktan sonra ama bu sefer en uzun kaldığımız zaman. Evimiz yok. Eşim babasının evinin üstüne ev yapacak. Şimdilik 90'larda köydeki öğretmenin evinde kalıyoruz. Bütün köyü yaktılar bu ev hala sağlam. Devlet kendi malına zarar vermemiş” diye konuştu.

N.O. Meclisten geçen tütün yasaklarının kendilerini endişelendirdiğini vurgulayan N.O. "Şimdi köylüler arasında hep tütün yasaklandı deniliyor. Yasaklanırsa ne yaparız bilmiyorum. Madem geldik bir şekilde de geçinmemiz lazım" dedi. N.O. sabahları 4’te uyandığını güneşin henüz görünmediği saatlerde toprakla buluşmasını iç geçirerek anlatıyor. Tütün ekmenin zorluğundan da söz eden N.O. şöyle devam etti: "Güneş ve rüzgar yaprakları sararttığında ortaya sap sarı kadın saçı gibi bir renk çıkıyor. Biz de onu örüyoruz metrelerce sonra da olek dediğimiz bir yere asıyoruz."

YASAK GELİRSE NE YAPACAK BU İNSANLAR?

Köyde bulunan diğer köylülerin hepsi de tütünle uğraşıyor. Köy muhtarı S.E. "Defalarca bu köy yakılarak boşaltıldı. Israrla yeniden geldi bu insanlar. Her yıl defalarca da sokağa çıkma yasağı getiriliyor. Zaten yirmi dağın arasında karla kaplanıyor kışın buralar. Ne sokağı ne yasağı? Şehrin yorgunluğu ve geçimsizliğinden kaçmışlar. Buradan da oradan da ölmekten kaçmışlar. Şimdi de yasak diyorlar. Ne yapsın bu insanlar" diye soruyor.

Tütün hakkında genel bilgi:

26 Haziran 2020 Cuma günü resmi gazetede yayınlanan kararlara göre artık sarma tütün satmanın yasaklandığı söyleniyor. Tütün Eksperleri Derneği’nin 2018 Raporu’na göre, 2002’de 405 bin olan tütün üreticisi sayısı 2018 yılı itibariyle yüzde 86 azaldı ve 56 bine geriledi. Tütün üretimi ise 2002’den 2018'e 159 bin 521 tondan, 82 bin 500 tona geriledi. Üreticilerin vergi vermeden sattığı tütün 1969’dan bu yana “kaçak” statüsünde değerlendiriliyor. Konu ise uzun yıllardır meclis gündeminde. Denetime tabi olmayan yerli tütünün en az 15 milyar dolarlık bir vergi kaybına yol açtığı söyleniyor, üreticiler ise kendilerini yalnız hissettiklerini belirtiyor.

Sonuç olarak 1 Temmuz itibariyle tütün satışına bir yasak gelmiyor ancak sarma sigaranın satışı yasaklandı. İthal ya da paketlenmiş yerli tütün satışında herhangi bir engel görünmüyor.