BDP’nin Süryani milletvekili Erol Dora, Süryanilerin cumhuriyet tarihiyle birlikte ciddi bir asimilasyon yaşadıðını vurgulayarak, “Süryaniler, bu toprakların köklü sahipleridir. Ancak Lozan’da belirlenmiş olan haklarımızı kullanamıyoruz. Okullarımız 1928’de kapatıldı. Okul açmak istiyoruz ‘asli unsursunuz’ diyerek reddediyorlar" dedi.

Kadim Mezopotamya topraklarında filizlenen medeniyetlerin köklü toplumlarından Süryaniler. Bu toprakların en eski halklarından olan Süryaniler ve Ortodoks Hristiyanlar için önemli bir yere sahip Mor Gabriel Manastırı’na ait alandaki gayrimenkulların hazineye aktarılması için 2008’den bu yana süren bir yargı süreci var. Bu süreç şu ana kadar Süryanilerin aleyhine sonuçlandı. Ancak hukuk mücadelesini sürdüren Süryanilerin, parlamentodaki temsilcisi olan BDP Mardin Milletvekili Erol Dora ile M.S. 397 yılından bu yana ayakta kalan Mor Gabriel’i, Süryanilerin tarihsel, kültürel ve sosyal yaşamları ile inançlarına dair gelişmeleri konuştuk.

Öncelikle güncel bir konu olması sebebiyle Mor Gabriel Manastırı’nı ele almak gerekirse 2008'den bu yana süren bir hukuk süreci var. Buradan başlayalım.

1935’te gayrimüslimlerin vakıflarından mal beyannamesi isteniyor. Müslüman vakıflardan da isteniyor tabi. Vakfınızın ne kadar gayrimenkulu varsa bize bildirin deniyor. Bu 1936 beyannamesi olarak geçiyor. Vakıf da açılan dava sürecinde o tarihte beyanname vermiştim, dolayısıyla bu gayrimenkuller benimdir diyor ve belgeleri sunuyor. Beyannamede bunlar gözüküyor. O yüzden hem mahkemede hem vakfın savunmasında geçiyor bunlar. O tarihte bile bunların hepsini size beyan ettik diyor vakıf. Bunlar gözüküyor. O tarihten sonra kesintisiz olarak bunların vergileri de ödendi. Dolayısıyla bunlar vakfın gayrimenkulleridir. Yerel mahkeme vakıf lehine karar verince hazinenin avukatları itiraz etti. Yargıtay’a gitti dosya. Yargıtay, sizin iddia ettiðiniz vergi makbuzları ve beyanname bize ibraz edilmedi dosyada yok, diyerek yerel mahkemenin kararını bozdu.

Vakıf da nasıl olmaz diyerek, gerekli belgeleri Yargıtay’a iletti. Ve bunların Yargıtay’a nasıl ulaşmadıðı ise muamma konusu. Çalındı mı yoksa dosyanın içinden? Olmazsa yerel mahkeme nasıl böyle karar verir? Hazine dava açtı ben de belgelerle ispatladım dedi vakıf.

‘KARAR GAYRÝHUKUKݒ

Mahkemeye tüm belgeler verildi. Yargıtay karar düzeltme aşamasında vergi ödendiðine ve mülkiyetin vakıfta olduðuna dair belgelere raðmen aleyhte bir karar verdi. Bunu nasıl deðerlendiriyorsunuz?

Hazinenin avukatı Yargıtay’a temyiz etti. Yargıtay kararı bozdu. Siz bu beyanname ve makbuzlardan bahsediyorsunuz ama dosyada göremedim dedi.Vakıf ise nasıl göremezsiniz, kanıtladım dedi. Fakat Yargıtay kararı bozup tekrar yerel mahkemeye gönderdi. Ancak Midyat’taki mahkeme kararını tekrarlayarak, Süryaniler lehine bir kez daha karar verdi. Bu kez Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’na gitti. Kurul bu kez “dediðiniz belgeleri de göz önünde bulundurarak sizin lehinizde deðişiklik yapma gereði bulmuyorum. Bozma kararımı onuyorum” dedi.

Gerekçe olarak ise “vergi makbuzları ve beyannamenin gayrimenkullara ait olup olmadıðını kanıtlayamadınız” dediler. Vakfın avukatları ise “1936 beyannamesi ve gayrimenkullara ait belgeler var” diyerek kararı hukuk dışı bulduklarını söyledi.

Bunun üzerine gerekçeli karar yerel mahkemeye gönderildi. Vakıf için karar düzeltme hakkı kapsamında yeni bir savunma durumu vardı. Onu da geçtiðimiz günlerde gerçekleştirdi. Müracaat etmişler. Dosya şu an yerel mahkemededir. Yargıtay’a yeniden gelecek. Son karar düzeltme yoluna da gidilmiştir. Süreç devam ediyor. Yine Yargıtay Hukuk Genel Kurulu bakacak. Onun için karar düzeltme yolunu kullandı vakıf. Dilekçeler yerel mahkemeye verildi.

Peki bu kez de aleyhte bir karar çıkarsa?

Yargıtay kararını onarsa iç hukuk yolları tüketiliyor. Ancak geçtiðimiz yıllarda çıkan bir kanun var. O da Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı. Bu kanun da 23 Eylül’de yürürlüðe giriyor. Kanun çoktan çıktı ama yürürlük tarihi budur. Artık iç hukuk yolları tükendiðinde Anayasa Mahkemesi’ne gidilecek. Oraya gidilmeden AÝHM’e gidilmeyecek. Elensin diye birçok dava bu uygulamaya gidildi. Türkiye’nin genel prestiji anlamında, hem de vatandaşın kendi ülkesinde hakkını alabilmesi anlamında kabul edilmiştir. Şimdi Mor Gabriel davası 6 ay sonra sonuçlanırsa, Yargıtay kararını yinelerse Anayasa Mahkemesi’ne gidecek vakıf.

Temmuz’dan itibaren imza kampanyası başlatıldı. Siz bir siyasetçi olarak politik alanda nasıl mücadele yürütüyorsunuz?

Aydınlar bir kampanya başlattı. Ben de Süryaniyim ve o kampanyaya katılarak imza attım. Parlamentoda da siyasi anlamda yanlış bir karar olduðunu söylüyoruz. Meclis’te de yaptıðımız görüşmelerde de dile getireceðiz. Ýç hukuk yolları da tükenirse AÝHM’e gidilecektir. Tabi o zamana kadar farklı bir çözüm olur mu olmaz mı bilinmez. Süreçleri beklememiz gerekiyor. Kesinleşmiş kararı bekliyoruz.

‘TÜRKÝYE VE OSMANLI YOKKEN MOR GABRÝEL VARDI’

Yargı sürecinde lehte kanıtlar belgeleriyle sunulmasına raðmen aleyhte karar çıkmasını nasıl karşılıyorsunuz? Sizce bu durum rutin bir gelişme mi yoksa siyasi olarak mı ele almak lazım?

Manastır 397’de kurulmuştur. Gayrimüslimlere aittir. O zaman ne Osmanlı vardı ne Türkiye Cumhuriyeti. Zaten bölgeyi incelediðinizde de Süryanilere aittir. Buradaki birçok yapı, miras atalarımız Asurilerden kalan yapılardır. Süryaniler başka yerden mal almamıştır. Kendi mülküdür. Dava haklı bir davadır. Vakıf maðdur olmuştur. Aydınlar da buna reaksiyon göstermektedir. Ayrıca BDP’de takip ediyor. Manastıra gidip orada Hasip Kaplan ile basın toplantısı yaptık. Her yıl yaptıðımız toplantıyı bu yıl Mardin’de gerçekleştirdik ve vekil arkadaşlarımızla yine ziyaret ederek konunun takipçisi olacaðımızın mesajını verdik.

‘LOZAN’DA BELÝRLENEN AZINLIK HAKLARIMIZI KULLANAMIYORUZ’

Süryanilerin daha geriye gidecek olursak yaşadıðı sıkıntılar yine mevcut. 1928’e kadar Süryani okulları vardı. Onlar kapatıldı. 1950’lerden sonra göç ettirildi. Bugün Mor Gabriel sorunu var. Bu durum Süryanilerin inanç özgürlüðüne nasıl bir etki yaratır, siz bu yaşananları nasıl ele alıyorsunuz?

Şimdi bu soru doðrultusunda Lozan Antlaşması’ndan bahsetmek zorundayız. Çünkü gayrimüslimlerin statüsünü düzenleyen uluslararası anlaşmadır. 1923’de imzalandı, Türkiye ve ilgili devletler arasında. Gayrimüslimlerin statüsünü belirleyen bir bölüm vardır. Tüm gayrimüslimler azınlıktır. Şu andaki fiili uygulamaya baktıðımız da Yahudiler, Ermeniler, Rumların okulları var ve anadillerinde eðitim görüyorlar. Süryaniler de aynı haklara sahiptir. Ancak Süryaniler azınlık deðilmiş gibi uygulama var. Bu Lozan’a da aykırı bir uygulamadır. Azınlık olma kriteri TC vatandaşı olmak ve Müslüman olmamaktır. Ki Süryaniler dünyanın ilk Hıristiyan halkıdır.

Biraz önce siz de ifade ettiniz. Mardin’de 1928’e kadar pozitif bilimlere yönelik eðitim veren okulumuz vardı. Ve verdiði diplomalardan bir tanesi de örnek olarak halen Kırklar Kilisesi’nde duruyor. Lozan 1923’te imzalanıyor ama ancak 5 yıl varlıðını sürdürüyor. “Cemaat kendi müracaat etmiş ve okulu kendisi kapatmış” deniyor. Önemli olan o zamanda orada Elazıð’da, Diyarbakır’da okulları var. En son kapatılan 1928’de kapatıldı. Elazıð’daki vakfımız da kapatıldı ama yürütülen mücadele sonrası yine açıldı. Kilise var. Malatya, Elazıð, Hakkari, Şırnak, Diyarbakır, Urfa, Mardin, buralar Süryanilerin yoðun yaşadıðı yerlerdi.

1915 ve sonraki tarihte azaldılar ve Hakkari, Şırnak, Mardin ve Diyarbakır’da kaldılar. Ama onlar da peyderpey göç ettiler. Şimdi Turabdin Bölgesi’nde, Mardin, Midyat ve Şırnak civarındadır. 1920’lerde Nasturi Patrikliði vardı. Nasturiler Süryanilerin bir mezhebidir. Halen duruyor o patriklik. Yine hizmete açmaya çalışacaðız. Çünkü orası bize kalan bir miras.

Geçtiðimiz ay Ýstanbul’daki Süryani Ortodoks Vakfı. ana okul açmak için müracaat etmiş. “Azınlık deðilsiniz asli unsursunuz” deyip talebi reddedilmiş. Lozan çerçevesinde bu hakların tanınması gerekir. Bu karar Lozan’a aykırı ve uydurmadır. Geçersizdir. Bununla da ilgileniyoruz. Vakıf başkanıyla da görüştüm. Evrensel insan hakları mücadelesinde yanınızdayım dedim.

Türkiye’de tüm vatandaşlar asli unsurdur. Anayasanın 10. maddesi tüm vatandaşları eşit görür. Asli tali unsur olamaz. Tüm vatandaşlar asli unsurdur. Kürtler için de kullanılıyor, bunlar yanlıştır. Bu mantalite yanlış. Bunu kullanan bürokrat kendi kafasına göre şunu diyor; gayrimüsmler Rumlar, Ermeniler ve Yahudilerdir. Bunlar asli unsur deðildir diyor. Bunlar tali unsur mudur? Hukuk ta ve vatandaşlıkta asli tali unsur olamaz. Onu yorumlayan bürokrat bunlar gayrimüslim diyor. Bu farklı bir algılama yaratıyor vatandaşlarda. 1974’te Yargıtay azınlıkları yabancı olarak deðerlendirdi. En yüksek yargı organı bunu dedi. Bu yanlıştır. Bu baðlamda vakfa verilen yanıt “asli unsursunuz” demeleri gayrı hukukidir. Bu karardan dönülmesi gerekir. Aynı zamanda sizin de vasıtanızla bunu buradan belirtelim.

‘HALKLARA YÖNELÝK TASFÝYE POLÝTÝKALARI OKULLARI KAPATTIRDI’

Başvuru salt ana okul statüsü için miydi?

Ana okuldan başlayıp orta ve liseye gidilecekti. Bu düşünceyle müracaat edilmişti. Süryanilerin bu haklarını kullanmamaları azınlık olmadıklarını göstermez. Ermeniler, Rumlar ve Yahudilerin okulları var. Lise düzeyine kadar okulları var ama bir tek Ýstanbul’dakiler ayakta kalmıştır. 1935’ten bu yana bu halklar tasfiye edildi. Ýstanbul’dakiler ayakta durabildi. Sivas’ta, Elazıð’da vardı. Neden Süryanilerin yoktu. 1928’e kadar vardı. Ama Ýstanbul’da okulları olmuş olsaydı varlıklarını sürdürecekti. Hepsi kapandı. Ermenilerin de Rumların da Yahudilerin de bir tek Ýstanbul’da kaldı.

Neden kalmadı bu okullar?

Öðrenciler kalmadı. Bu yüzden kendi kendilerine kapattılar. Bazı Rum okullarında 5 öðrenci kalmıştır. Bir sınıfta birkaç öðrenci kalmış. Böyle trajikomik durumdur. Otomatikman okul kapanıyor. Öðrencisi olmayan bir okulu ayakta tutamazsınız. Devlet ben kapatıyorum dediði için deðil öðrenci kalmadıðından.

O tarihten bugüne hiçbir müracaat olmamış mı peki?

Hayır etmemişler. Süryanilerin nüfusu azalmış. Kendi haklarını da bilmediðinden kullanamadılar. Yeni yeni haklarını duyurmaya başladılar. Ancak bölgedekiler bilir. Tokatlılara sor, bilmez Süryanileri. Parlamenterlere söylediðimizde tanımıyorlar. Anlatmak durumunda kalıyoruz. Halklar birbirini tanıyamamış. Halklar birbirine yabancılaştırılmış. Böyle bir rejim oluşturulmuş. AB süreciyle birlikte yine benim milletvekili seçilmemle gelişti. BDP beni Süryani olarak davet etti. Daha da tanınmamıza sebep oldu. Ayrıca son dönemde Süryani diasporası daha güçlü bir düzeye ulaştı. Ýsveç parlamentosunda 6 vekil var. Mardin’den gidip orada okuyan insanlardır bunlar. Almanya, Ýsviçre ve Amerika’da var. Oradaki bu gelişmeler buraya yansıyor. Çünkü oraya gidenler buradan gidenlerdi.

‘CUMHURÝYET TARÝHÝ BOYUNCA ÖZGÜRLÜKLER OLMADI’

Süryaniler 1928’den bu yana yani eðitim alanları kapandıktan sonra sosyal, kültürel hayatlarını ve inancını nasıl sürdürdü?

Birçok etken var. Cumhuriyet tarihi boyunca özgürlük yoktu. Türkiye’deki farklılıklar tasfiye edilmeye çalışıldı. Ermeniler, Rumlar, önce gayrimüslimler. Sonra etnik gruplar. Lazlar, Çerkezler, Kürtler. Dersim olayları niçin oldu? Birçok örnek verebiliriz. Kürtler Dersim’den sonra sesini çıkaramadı 1970’lere kadar. Kendileri nasıl sürdürebildiler, bilakis tasfiyeye yönelik uygulamalara maruz kaldılar. Türkçe konuş diyorlardı.

Bahsettiðiniz dönem özellikle tek partili CHP dönemidir ki, bu dönemde ciddi asimilasyon politikaları mevcuttu Kürtlere, Lazlara yönelik. Bu asimilasyon politikaları tarihi belgelerle de mevcut. yerleşim yerleri isimleri, insan isimlerinin ve günlük konuşulan dilin Türkçeleştirilerek ırkçılık temelinde geliştirilen politikalar ciddi boyutlardaydı.

Evet, asimile edildiler. Kalanlar susturuldu. Kalanlar da gelecek göremedikleri için azala azala sembolik nüfusa kaldılar. 25 bin Süryani kaldı. Süryaniler azınlık deðil deniyor peki niye Mor Gabriel Vakfı var. Ýstanbul’da Süryani Ortodoks Vakfı var. Azınlık olmayanların vakfı deðil. Ötekileştirilip tasfiye edilmeye çalışıldı. 1984’ten sonra en az 60 Süryani bölgede faili meçhul denilen ancak failleri belli cinayetlere kurban gitti. Bu kişiler tanınmış doktor, müteahhit, işadamıydı. Çatışmalı süreçte bu insanlar öldürüldü. Halen hiçbirinin faili bulunmadı. Bu Süryanilerin göçünü hızlandırdı.

Biliyorsunuz Kopenhag kriterlerinden biri de azınlık haklarıdır. AB sürecinde azınlık hakları gündeme gelmeye başladı. Bilişim çaðındayız ve bilgi ediniliyor. AB sürecinde Türkiye’de insanların seslerini yükseltmeleri bakımından ilerleme oldu. Süryaniler biraz daha işlenmeye başlandı basında. Belge Yayınları tarafından Süryaniler ve tarihleriyle ilgili birçok kitap yayımlandı. Bu da daha tanınır bir duruma getirdi.

‘EN BÜYÜK SORUNUMUZ OKULLARIMIZIN OLMAYIŞI’

Okulları kapanan Süryanilerin anadilde eðitim konusuna gelecek olursak..?

Ama en büyük sorun okullarımızın olmayışı. Anadilde eðitim yapamıyor Süryaniler. Bu da azınlık haklarını getiriyor gündeme. Türkiye’nin demokratik bir devlet olamamasından kaynaklanıyor. Sadece Süryaniler deðil, Kürtler, Ermeniler Çerkezler, tüm halkların sorunu devam ediyor. Anadilde eðitim Kürtlerin en büyük talebi. Lazlar ve Çerkezler de bunu istiyor. Şu an da BDP’de yer alıyorum. Osmanlı ve Cumhuriyet tarihinde Süryaniler meclise giremedi. Ýlk kez BDP sayesinde meclise girmiştir. Bunu da tarihe not olarak düşmek gerekiyor. Unutmamak gerekiyor Süryaniler ve Türkiye açısından.

Anadilde eðitimin yapılamayışı, okulların olmayışı asimilasyonu nasıl etkiledi?

Birçok Süryani, ben azınlık deðilim diyordu son yıllarda. Asimilasyonun etkisi var. Ýşine böyle geliyor. Hak arama özgürlüðüne girmiyor. Yaşanan travmalar devam ediyor. Birçoðu da yeni yeni kendine geliyor. Ýstanbul’da okul için başvuru yapılıyor ama “asli unsursun” deniyor. Peki asli unsursak neden devletin hiçbir biriminde Süryani yok? Neden ilk ve tek vekil benim? Bu nasıl asli unsur? Tabi bu süreçte Süryanilerdeki kendine gelme durumunda BDP’nin etkisi de var. Aydınların da katkısı var. Özgürlüklere eşit temelde bakan insanların da eksiklerin giderilmesinde pozitif katkıları var. Bunlar Süryani halkını daha bilinçli bir hale getiriyor. Lozan’daki hakları gereði eðitim hakları var. Bunları talep etme noktasında sesler daha da yüksek çıkmaya başladı. Bu sürecin takipçisi olmaya çalışıp, taleplerimizi dile getirip, savunuculuðunu yapacaðız.