İran ve Rojhilatê Kurdistan’a 2018’de su krizi, hükümette içi sorunların neden olduğu siyasi kriz, işsizlik, sermaye ve inançta çürümüşlük, yolsuzluk, rejimin katı tutumundan ötürü merkez kaç eğiliminin belirgin hale gelmesi ve ekonomik kriz damgasını vurdu. Ayrıca halkın gösterilerle tepkisini ortaya koyması, uluslararası ambargolar, etnik çelişkiler, sağlıkta değişim ve halkın İran rejimine karşı iç çelişkileri yılıydı.

KİTLESEL GÖSTERİLERLE GİRİLDİ

İran ve Rojhilatê Kurdistan, 27 Aralık 2017’de ülkenin kuzey doğusunda Meşhed ve Horasan’da başlayıp Kirmanşan, Reşt, İsfahan ve Kum’a, oradan da ülkenin 160 şehrine yayılan gösterilerle 2018’e girdi. Gösterileri tetikleyen sebepler; yükselen enflasyon, işsizlik ve yolsuzluktu. Bu eylemler bir ay sürdü. Eylemlerden geriye onlarca ölü ve yaralı kaldı. Katledilenlerin sayısı hiç açıklanmadı; 28 kişinin ismi yabancı medya ve sosyal ağlarda paylaşıldı. 9 kişi de yaşanan ölümleri protesto ettiği sırada polisler tarafında gözaltına alınarak işkenceyle katledildi.

Gösteriler sürerken Türk devletinin Efrîn’i işgali saldırıları da protesto edildi. Bokan ve Mahabad temsilcileri İran Parlamentosu’nda yaptıkları konuşmalarda işgal ve katliamlara tepki gösterdi.

Urmiye’de halk, aydın, yazar ve siyasetçilerden oluşan bir grup, Türk konsolosluğunun kapatılması için başvuruda bulundu.

250 üniversite hocası Efrên’e saldırıları protesto etti. 7 sivil toplum kuruluşu, Bane’de ortak protesto açıklaması yaptı. Tahran’da ise bir grup, Türkiye Büyükelçiliği önünde toplanarak, Türkiye’yi kınadı.

Bin 62 sanatçı ortak açıklamayla Efrîn direnişini sahiplendi. 3 bin 905 kişi kampanya başlattı.

9 ÇOCUK DONARAK YAŞAMINI YİTİRDİ

İran’da Şubat ayı içinde en çok gündem olan konulardan biri de 9 yoksul aile çocuğunun soğuktan donarak ölmeleri oldu. Konu Meclis’e de taşındı.

GUNABADİ DERVİŞLERİNİN İSYANI

İran’da yıl içinde yaşanan gelişmelere damgasını vuran diğer bir gelişme ise Gunabadi dervişlerinin isyanıydı. Barışcıl gösterileri sırasında bir üyelerinin gözaltına alınması, krize yol açtı. İran’ın her yerinden Tahran’a aktılar. Tahran’da devlet güçleri ile yer yer çatıştılar. 3 polisin öldürüldüğü iddia edildi fakat bunu doğrulayacak herhangi bir açıklama yapılmadı. 3 bin derviş gözaltına alındı.

AF ÖRGÜTÜ DE AYNA TUTTU

Yıl içinde uluslararası birçok örgüt tarafından İran’da yaşanan hak ihlallerine ilişkin raporlar yayınlandı. Bunlardan en çok dikkat çekeni, 24 Şubat’ta açıklanan Uluslararası Af Örgütü raporu oldu. Rapora göre; inanç özgürlüğü ile hakları ayaklar altına alınıyor, konuşma ve düşünce özgürlüğü yok, cinsiyet ayrımı yapılıyor, idamlar sürüyor, ellerin kesilmesi, gözlerin çıkarılması, sorgu sırasında işkence yapılması kesilmiyor.

ROJHILAT’TA GENEL GREV

İran’nın, Rojhilatê Kurdistan’a yönelik izlediği ekonomik politikalardan ötürü halk geçimini sağlamak için sınır ticaretini yapmak zorunda kalıyor. İran’ın, Şubat ayı içinde Rojhilat’ın Banê kentinde sınır ticaretini yapan Kune Miro adındaki bir kişiyi tutuklaması ve sınır kapılarını kapatması üzerine Banê’de genel greve gidildi. Yaklaşık bir hafta süren genel grev Sine, Mahabad, Kirmanşan, Meriwan, Serdeşt’e de yayılarak bir hafta kadar sürdü.

KADIN VE ÇOCUKLARA ŞİDDET

İran Sosyal Acil Yardım Kuruluşu Başkanı Rıza Caferi, kadın ve çocuklara şiddete ilişkin 6 aylık bilançoyu Şubat 2018’de açıkladı. Bilançoya göre 6 ay içinde 14 bin 599 kadın, bin 600 çocuk dayak ve şiddete maruz kaldı.

ÇEVRECİLER TUTUKLANDI

Sinema yönetmeni ve film yapımcısı, aynı zamanda çevreci olan Eli Rıza Ferhadzade, yaşam alanlarını koruma ve hayvanların yaşamı adlı filmleri yüzünden İran istihbarat örgütü tarafından tutuklandı. Ferhadzade ile birlikte İran’ın farklı yerlerinde insan hakları ve yaşam alanları koruyucularından 14 kişi de tutuklandı.

Bu tutuklamaların yanı sıra sivil aktivist Şerif Bacher, Meriwan yaşam alanlarını koruma aktivisti Sewz Çiya, itfaiye sorumlusu bir çalışanla beraber Omid Kohnepuşi ve ormanları koruyan doğacılar, ateşi söndürürken ateşin içinde kalarak yaşamlarını yitirdiler. Bu, İran’ın parmağı ile işlenmiş bir cinayet olduğu yönünde kuşkular uyandırdı.

DOKTORLAR BİLE İŞSİZ

İran’a yıl içinde damgasını vuran gelişmelerden biri de ülke içinde giderek artan işsizlik oldu. 10 bin Tıp mezununun işsiz kalması, tabloyu göstermek için yeterli.

AMBARGONUN AĞIRLAŞTIRILMASI

İran’da yaşanan bir diğer önemli gelişme ise Mayıs ayında ABD’nin nükleer enerji anlaşmasından tek taraflı çekilmesi oldu. İran’a yeni ambargo uygulamaları siyasi, ekonomik ve toplumsal bir çocuk sorunu beraberinde getirdi. 5 Kasım’dan geçerli olmak üzere İran’a yönelik ikinci yaptırım paketini uygulamaya konuldu. İkinci yaptırım paketi, İran’dan petrol alan ülkelerin petrol almamasını içeriyordu.

ÖĞRETMEN VE ŞOFÖRLERİN İSYANI

İran’da Mayıs ayında öğretmenler maaşlarını alamama, aldıkları maaşın yetmemesi gibi maddi sorunları nedeniyle ders boykotu yapıp eğitim bakanlığı önünde protesto gösterisi düzenledi. Birçok öğretmen gözaltına alındı; Mıhemed Hebibi gösterilerin başını çeken olarak gösterilerek Tahran’da birkaç arkadaşı ile tutuklandı. Mıhemmed Hebibi ile arkadaşlarına 7,5 yıl hapis cezası, 2 yıl siyasi eylem yasağı, 74 falaka cezası verildi.

Yıl içinde toplumun diğer bir kesimi olan şoförler, 25 eyaletin 160 kentinde grev başlattı. Şoförler, ev kiralarının yüksekliği, yol ve gümrük ücretleri ile araçların bakım, onarım ve yedek parçalarının pahalılığını grev gerekçesi yaptı.

ESNAF VE TÜCCARIN İSYANI

İran’da yıl içinde yaşanan gelişmelere damgasını vuran diğer bir gelişme İran parası karşısında durmadan değer kazanan doların yükselmesi oldu. Dolar, 2017 yılı sonuna doğru çıktığı 80 bin riyalden 120 riyale çıktı. Riyal’ın değer yitirmesi, İran ve Rojhilatê Kurdistan’da esnaf ve tüccarı çileden çıkardı. Esnaf ve tüccarlar, grev başlattı. Tahran, Şehriyar, Kerec, Qeşm, Bender Ebass, Meşhed, Kırmaşan, Qurwe ve Sine’de işyerlerini bırakıp sokaklara döküldü. Temmuz ayında Sinayi, Şahpur, Isfehan, Kerece kadar kısa sürede yayıldı. Bu kentlerden de Kişa, Şiraz, Reşt, Tehran, Qezwin, Zencan, Sari,sonra Meşhed, Hemedem ve Qerçekê ve dördüncü gününde Umriye ve Qum kentine kadar genişledi.

Şoförler birinci grevde taleplerine elde edemedikleri için ikinci kez Ağustos’ta grevi başlattı. Bu kez 30 eyalette 236 şehirde yapıldı. 256 şoför tutuklanarak, grev bastırıldı.

Hayat pahalılığı, dolar kurundaki rekor artış ve işsizlik nedeniyle yeni bir protesto dalgasına sahne olan İran'da, İsfahan'da başlayan gösteriler diğer şehirlere de sıçradı. Başkent Tahran'ın yanı sıra Şiraz ve Meşhed'in de aralarında bulunduğu birçok kentte sokağa çıkan protestocularla polis arasında çatışmalar yaşandı.

İRAN GÜNEY’DE SALDIRDI

İran’da yıl içinde yaşanan ve damgasını vuran gelişmelerden biri de İran’ın Eylül’de ilk defa Koyê’deki KDP-İ ve Komala merkezlerini füzelerle vurması oldu. KDP-İ ve Komala’nın Koyê’deki Karargah Komutanlık merkezine 7 füze atıldı. Füzeli saldırıda KDP-İ ve Komala’nın 21 yöneticisi şehit oldu. 60 kişi de yaralandı.

ASKERİ TÖREN YAPTIRILMADI

İran’da yaşanan önemli gelişmelerden biri İran-Irak savaşının yıl dönümü nedeniyle 22 Eylül’de yapılan askeri törene Ehwaz’da saldırılması oldu. Saldırıda resmi açıklamalara göre 20 pastar ölürken 60 kişi de yaralandı. Eylemi El Ehwaziye üstlendi.

34 MİLYON İNSAN SUSUZ!

İran’da 2018’de 34 milyon yaşadığı su sorunu da gündeme oturdu. En fazla su sorunu yaşanan şehir ve eyaletler Benderebas, Buşehir, Şiraz, Kirman, Meşhed ve İsfehan, Yezd u Sistan, Beluçestan eyaletleri oldu. Kuraklıktan ötürü yıl içinde Sistan ve Belucistan’da bin 250 köy, Fars eyaletinde ise 4 bin köy boşaltıldı. Aynı sorunu yaşayan Güney Xorosan, Xorosan Razevi, Esfehan, Xuzistan, Çarmehal ve Bextiyari eyaletinde de çok sayıda köy boşaltıldı. Ancak bu eyaletlerden boşaltılan köylerin sayısına ilişkin herhangi bir veriye ulaşılamadı.

106 KADIN KATLEDİLDİ

İran’da bir yıl içinde 60 kadın ile 35 erkek ‘namus cinayeti’ adı altında katledildi. Kadınlardan 60’ı erkekler tarafından öldürülürken, 11 kadının nasıl ve kimler tarafından öldürüldüğü tespit edilemedi.

İDAM VE KOLBERLER KATLİAMI YILI

İran’da bir yıl içinde açıklanan resmi rakamlara göre 62 kişi idam edildi.

İran ve Rojhilatê Kürdistan’da yıl boyunca sistematik bir şekilde kolber olarak bilinen sırtla yük taşıyarak kaçakçılık yapanlar katledilmeye devam etti. Bir yıl içinde sınırdan sırtlarındaki yüklerle ekmek parası kazanmak için geçerken İran askerlerinin açtığı ateş sonucu 64 kolber yaşamını yitirdi. 104 kolber de çeşitli yerlerinden yaralandı.