Belçika'nın başkenti Brüksel’de iki gündür devam eden 1925 Serhildanı konferansı, beşinci oturumda Şêx Seîd ayaklanmasının kültürel, toplumsal ve edebi boyutları farklı açılardan ele alındı. Göç, sürgün, devlet şiddeti, sözlü kültür ve edebiyat bağlamında, bu tarihi olayın toplumsal hafızadaki yeri kapsamlı bir şekilde ele alınarak sona erdi.

Şêx Seîd ayaklanması anma etkinlikleri kapsamında süren konferans, moderatörlüğünü Dr. Ayhan Işık’ın yaptığı beşinci oturum ile sona erdi. Beşinci Oturum: Şêx Seîd ve Özgürlük Hareketi'nin Kültürel, Edebi ve Toplumsal Bellekteki Yeri” konusu ele alındı.

Doktora adayı Merve Fırat, “1925 Şêx Seîd Hareketi Sonrası Zorunlu Göç ve Sürgün Politikaları” konulu bir sunum yaptı. Merve Fırat, ayaklanmadan sonra özelde Şêx Seîd ailesinin yaşadığı sürgün ve Kurdistan’da yaşanan sürgün olaylarını anlattı.  Bu göç sürecinde yaşanan trajik olaylar ve direniş pratiklerine değinen Merve Fırat, İran’da karşılaşılan sorunların arkasında İran-Irak merkezli siyasal çalışmaları dijital ekran üzerinden tarihi belgelere de ver yererek, anlatımını sürdürdü.

Özelikle Şêx Alirıza’nın İran ve Irak hattında Kürtler arası siyasi birlik sağlama çabalarının dönemin İngiltere politikalar tarafından engellendiğini ve Bağdat’da zorunlu ikamete tabii tutulduğunu söyledi. Merve Fırat, ayaklanma sonrası yaşanan sürgün, zorunlu ikamet politikalarını aileler örneğinde anlatarak, Batı'ya sürgüne gönderilen kadın ve çocukların Türkçe bilmedikleri, yaşadıkları trajedileri ve yaşam mücadelelerini belgelerle sundu.

Şêx Seîd ailesi ve Kürdistan’ın birçok kesiminde ayaklanmadan sonra iki ayrı dönem sürgün ve zorunlu ikamet yaşandığına dikkat çekerek, bu ailelerin tarihsel süreçlerde yaşadığı sıkıntıları ve zorunlu ikamete iken Kürt kültürünü yaşatmak için verilen mücadeleleri ele aldı.

 Dr. Delal Aydın da “Şêx Seîd’den Günümüze: Devlet Şiddetinin Sürekliliği ve Kürt Direnişi” konusunu işledi.

1925 ayaklanmasının yalnızca bir ayaklanma olmadığını dile getiren Delal Aydın, cumhuriyet rejiminin belirsizlikleri ortadan kaldırmaya çalıştığı, otoritesini yeniden kurduğu kritik bir dönem olduğuna işaret etti. Aydın, bu süreçte devlet sadece fiziki değil, aynı zamanda sembolik ve toplumsal olarak Kürt kimliğini bastırmaya yöneldiğini ifade etti. Ayaklanma sonrası yaşananları ve halka yönelik şiddet politikasının değişmeyen sürekli baskının tekrarlandığı bir zaman biçimi olarak değerlendiren Delal Aydın, “1925 yılında yaşananlar da böyle bir zamansallığın parçasıdır” dedi. Delal Aydın, Şêx Seîd’in hem dini hem de ulusal bir lider ve sembol olduğunu belirterek, onun idam edilmesi aynı zamanda Kürt halkının belleğine, aidiyetine ve geleceğine yönelik bir müdahale olduğunun altını çizdi.

Hukukçu-Yazar Ömer Güneş, “1925 Özgürlük Hareketinin Temelinde Dengbejlik ve Kürt Müziğinin etkisi” başlıklı sunumunda, dengbej sanatının Şêx Seîd ayaklanması ve döneminin toplumsal hafızasında nasıl merkezi bir rol oynadığını vurguladı.

Dengbejlerin sözlü anlatımları, tarihi olayları ve kişisel trajedileri nesilden nesile aktararak, hem kolektif hafızayı hem de bireysel deneyimleri canlı tuttuğunu belirten Güneş, “Bu sözlü sanat, kahvehane gibi halkın bir araya geldiği sosyal mekanlarda, toplumun önde gelen kişilerin evlerinde ve çeşitli topluluk buluşmalarında paylaşılarak, tarihi bilincin korunmasına katkı sağlıyor” dedi.

Güneş, dengbejliğin sadece bir sanat tarzında gelişmediğini aynı zamanda sürece bir direniş ve kimlik bilincinin yaşatıldığı bir kültürel hafıza aracı olduğunu söyledi.

Doç. Dr. Selim Temo da “Kürt edebiyat ve şiirlerinde Şeyh Said” konulu sunumunda, hareketin dönemi ve sonrasındaki şiirlerde ve edebiyattaki yansımalarını ele aldı.

Şeyh Said ayaklanması ve ardından gelen tarihsel figürlerin edebi metinlerdeki anlamlarının, şiirlerin mecazi dil ve tarihsel gerçeklik arasındaki sürekliliğini örnek okumalarla anlattı.