İnsan hakları ihlalleri açısından bu son yılın bilançosunu çıkarmak, her gün değişen rakamlar yüzünden güçleşiyor. Hele de 3 ay daha uzatılan OHAL ile her gün başka sebeplerden tutuklanan/gözaltına alınan insanlar ve hak ihlalleri devam ederken.

Geçen hafta 15 Temmuz’un yıldönümü, İstanbul’da köprü girişi ile ülkenin çeşitli alanlarında kutlandı. Kutlama konuşmalarında ve havasında ön plana çıkan ise bir yıldır süren OHAL’in uzayacağı ve uygulamaların dozajının artacağı, hatta bazı yeni ‘hak ihlallerinin’ de kapıda olduğunu gösterdi.

Peki bu yılda neler yaşandı?

OHAL ÇOK GEÇMEDEN GELDİ

15 Temmuz Darbe girişimin ardından OHAL’in gelmesi çok uzun sürmedi. OHAL ilk olarak 20 Temmuz 2016 günü üç aylığına ilan edildi. Bu süreç, başta Başbakan Binali Yıldırım ve hükümet yetkililerinin açıklamalarına göre çok fazla uzun sürmeyecekti. Fakat pratikte durum öyle olmadı, izleyen gün ve aylarda, OHAL üç ayda bir uzatılan neredeyse AKP’nin yönetme şekli halini aldı.

Çok geçmeden 667 Sayılı ilk KHK, 23 Temmuz 2016 Cumartesi günü Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi. O günden bu zamana kadar ise 25 KHK yayınlanmış ve uygulamaya konmuş oldu.

OHAL’in ilk KHK’sı gözaltı süresinin 30 güne çıkarılmasından, görevden alınan kamu görevlilerinin bir daha kamuda istihdam edilmemesine; kapatılan kurum-kuruluşların mal varlıklarının Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Hazineye bedelsiz devrinden mağdur ve tanık ifadelerinin adli kolluk görevlileri tarafından da alınabileceğine kadar pek çok düzenleme içeriyordu.

1 YILDA, KAMUNUN YÜZDE 3.5’i İHRAÇ EDİLDİ

OHAL’in ilanından 3 gün sonra çıkan KHK ile FETÖ’ye bağlı ve yakınlığıyla bilinen birçok vakıf üniversitesi ile kuruluş da kapatıldı.

Sonrasında ardı ardına çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler ile birlikte kamuda, üniversitelerde, Askeriyede, yargıda, polis teşkilatında binlerce insan ihraç edilerek görevinden alındı.

BBC Türkçe’nin verilerine göre, Eylül 2016 itibariyle hem üniversitelerin kapatılması hem Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı’nın iptal edilmesi hem de ihraçlar gibi farklı sebeplerden toplam 23 bin 427 akademisyen işinden oldu. FETÖ gerekçesiyle çıkarıldığı söylenen KHK’larda, Barış için imza veren Akademisyenlerin büyük çoğunluğu da üniversitelerinden deyim yerindeyse uzaklaştırıldı. “Bu Suça Ortak Olmayacağız” bildirisine imza atan 372 Barış Akademisyeni, KHK’lar ya da sözleşmelerinin yenilenmemesi nedeniyle işinden edildi.

OHAL’in ilk 6 ayında kamudan 87 bin kişi ihraç edilirken, 35 bin kişi açığa alındı, 17 bin kişi ise işine geri döndü.

Dördüncü kez uzatılan OHAL’in 1 yıllık sonuçları ise Hükümet Sözcüsü Numan Kurtulmuş’un 15 Temmuz sonrası yaptığı açıklamaya göre şöyle: Kamudan 111 bin 240 kamu görevlisi KHK’lar ile ihraç edildi, 32 bin 180 kişi de yine kamudan uzaklaştırıldı. Bunlardan 35 639’u yapılan incelemeler sonucunda göreve iade edildi. Toplamına bakıldığında ise bu ihraçlar Türkiye’deki kamu görevlilerinin yüzde 3,5’i gibi bir rakamına tekabül ediyor.

İKİNCİ OLARAK MEDYA SUSTURULDU

OHAL’in ilanın takip eden süreçte 27 Temmuz’da çıkarılan ikinci KHK’da ise basın ve medya kuruluşları paylarına düşeni aldı. İlk etapta 16 televizyon, 3 haber ajansı, 23 radyo, 45 gazete, 15 dergi, 29 yayınevi ve dağıtım kanalı kapatıldı. Daha sonra aralarında IMC TV ve Hayatın Sesi Televizyonu, DİHA ile Özgür Radyo’nun da bulunduğu diğer medya kuruluşlarının da kapatılmasıyla toplam 178 medya kurumunun kapısına kilit vurulumuş oldu.

Bu süreçte 2500 civasında gazetecinin işsiz kalmasının yanı sıra BİA Medya Gözlem Raporu’nun 2017 Nisan-Mayıs-Haziran dönemine ait kayıtlarına göre; 136 gazeteci cezaevinde, bunların 78’i ise OHAL’de tutuklandı. Yine bu dönemde aralarından insan hakları, çocuk hakları, kadın hakları ve kültür alanında çalışan 1125 dernek, 129 vakıf, 19 sendika da kapatıldı.

50 BİNİN ÜZERİNDE TUTUKLAMA

OHAL’in ilanıyla birlikte çok sayıda kişi de tutuklandı. Bu rakam ilk 6 ayda 41 bin kişiydi. 122 bin kişi hakkında da işlem başlatılmıştı. Soruşturmalar sonucunda ise 66 bin kişinin suçsuz olduğu belirlendi. Adalet Bakanlığı’nın açıkladığı son duruma göre ise bir yıl içinde; 169 bin 13 şüpheli hakkında işlem yapıldı, 50 bin 510 kişi tutuklandı. Halen 8 bin 87 kişi hakkında yakalama kararı bulunuyor.

Darbe teşebbüsü üzerine yapılan tutuklamalar elbette bu konu başlığıyla kalmadı. 20 Mayıs 2016 tarihinde dokunulmazlıkları kaldırılan, aralarında HDP Eş Genel Başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ’ın da bulunduğu 11 HDP’Lİ ve CHP’li vekil Enis Berberoğlu da bu 1 yıl içinde tutuklandı. Öte yandan 28 HDP’li il ve 89 ilçe eş başkanı cezaevine konuldu.

Son rakamlara göre Demokratik Bölgeler Partisi’nin 82 belediyesine kayyum atanırken ,85 belediye eş başkanı da tutuklandı. Belediyelere bağlı 2 bin 22 çalışan işinden edildi. 585 belediye personeli ise açığa alındı.

OHAL UYGULAMALARININ SADECE BİR KISMI

Önümüzdeki 3 ayda da bu rakamların değişmesine sebep olacak birçok olayın yaşanması bekleniyor. OHAL ilanın 1 yılını doldurmasına günler kala konuşulmaya başlanan, tutuklulara tek tip kıyafet uygulaması ise önümüzdeki sürecin daha da serteleşerek devam edeceğinin sadece ufak bir göstergesi.

Rakamlar dışındaki OHAL’e bakmak uzun ve zahmetli bir iş fakat bu bir yılda bazı uygulamalar ve tepki toplayan olayların bazıları şöyle:

- Genco Erkal'ın uyarlayıp yönettiği "Güneşin Sofrasında-Nâzım ile Brecht" adlı oyunun gösterimi, Olağanüstü Hal gerekçesiyle 8 Ağustos 2016’da yasaklandı.

- 12 Ağustos 2016’da Edremit Kaymakamlığı, Zeytinli Rock Festivali’nin, OHAL'in kaldırılmasına kadar ertelendiğini duyurdu.

- 16 Ağustos 2016’da günlük yayınlanan Özgür Gündem Gazetesi’ne 1 ay süreyle kapatma kararı verildi. Kararın ardından gazetenin İstanbul bürosuna ve gazete yöneticileri ile yazarlarının evlerine baskınlar düzenlendi. Toplam 23 gazeteci darp edilerek gözaltına alındı.

- Atılım Gazetesi’nin kapatılan Özgür Gündem Gazetesi’yle dayanışmak amacıyla 22 Ağustos 2016’da Özgür Gündem” adıyla çıkarttığı özel sayısı hakkında aynı gün toplatma kararı verildi.

- 10 Ekim 2015’te Ankara’da katledile 101 kişiyi anmak için katliamın 1. yıldönümünde Ankara Garı önüne gitmek isteyenlere polis ekipleri, biber gazıyla saldırdı.

- Ankara Valiliği, KESK’in iş güvencesi talebiyle 15 Ekim 2016’da Ankara’da yapacağı mitingi OHAL’i gerekçe göstererek yasakladı.

- Tunceli Valiliği, OHAL’i gerekçe göstererek basın açıklaması dışındaki tüm toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin 27 Ekim 2016’dan itibaren yasaklandığını duyurdu.

- Muş Valiliği 28 Ekim 2016’da yaptığı açıklamayla iş yerlerinin toplu olarak kapatılmasının yasaklandığını duyurdu. Sivas, Batman, Şanlıurfa ve Van Valilikleri de çeşitli tarihlerde yaptıkları açıklamalarla söz konusu kentlerde her türlü eylem ve etkinliği ya geçici sürelerle ya da OHAL süresince yasak getirildi.

- Diyarbakır’da 25 Ekim 2016’da operasyon düzenleyen polis ekipleri Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Eşbaşkanları Gültan Kışanak ve Fırat Anlı’yı gözaltına aldı. 31 Ekim 2016’da Diyarbakır Büyükşehir Belediye Eş Başkanları Gültan Kışanak ve Fırat Anlı, çıkarıldığı nöbetçi mahkeme tarafından tutuklandı.

- 29 Ekim 2016’da yeni KHK ile Rektörlük seçimleri kaldırıldı.

- 31 Ekim 2016 sabahı Ankara ve İstanbul’da Cumhuriyet Gazetesi yönetici ve yazarlarına yönelik ev baskınları düzenleyen polis ekipleri 13 kişiyi gözaltına aldı.

- Bitlis Valiliği, 19 Eylül 2016’da yaptığı açıklamayla 21 Eylül 2016’ya kadar Bitlis’te, her türlü toplantı ve gösteri yürüyüşü, basın açıklaması, miting, stant açma, çadır kurma, oturma eylemi, bildiri dağıtma gibi etkinliklerin yasaklandığı duyurdu. Artvin ve Rize valilikleri de 18 Eylül 2016’da, kentte tüm etkinliklerin 1 ay süreyle yasaklandığını duyurdu. Bursa Valiliği de 21 Eylül 2016’da tüm eylem ve etkinliklerin yasaklandığını açıkladı.

- 4 Kasım 2016’da dokunulmazlıkları kaldırılan HDP Eş başkanları Selahhattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ’la birlikte 12 vekil gece baskınıyla evlerinden gözaltına alındı. Tutuklana Demirtaş Edirne F Tipi Cezaevi'ne, Yüksekdağ Kocaeli F Tipi Cezaevi'ne götürüldü.

- 30 Aralık’ta gazeteci Ahmet Şık tutuklandı.

- 11 Ocak günü polis, KHK ile ihraç edilen Nuriye Akman ve eğitim emekçisi Semih Özakça’nın göreve iade edilme talebiyle başlattıkları oturma eylemine Ankara Valiliğinin ilan ettiği 1 aylık eylem ve gösteri yasağını gerekçe göstererek müdahale etti. Gülmen ve Özakça’nın yanı sıra destek için orada bulunan 4 kişinin daha darp edilerek gözaltına alındı.

- 13 Ocak günü Mardin Valiliğinden yapılan açıklamada, Dargeçit, Mazıdağı, Midyat ve Nusaybin ilçelerinde bazı alanların 1 Ocak 2017 – 31 Aralık 2017 tarihleri arasında 12 ay süreyle geçici askeri güvenlik bölgesi ilan edildi.

- Artvin STK ve Platformları tarafından İstanbul’daki Küçükçiftlik Parkı’nda 15 Ocak günü yapılması planlanan konserin İstanbul Valiliği tarafından yasaklandı.

- Edirne F Tipi Kapalı Cezaevi’nde tutulan Erdal Emeç, Bülent Öztürk, Orhan Şahin, Zerdeşt Oduncu ve Mesut Pehlivan’ın cezaevinde yaşanan hak ihlalleri nedeniyle 17 Ocak’ta açlık grevine başladı.

- Bursa’daki Asil Çelik fabrikasında alınan grev kararının 18 Ocak günü Bakanlar Kurulu tarafından ‘milli güvenlik’ gerekçesiyle 60 gün ertelendi.

- Yine İstanbul, Kocaeli, İzmir ve Manisa’daki ABB Elektrik, Grid Solution, Schneider Elektrik ve Schneider Enerji şirketlerine bağlı 13 fabrikada başlayan metal işçilerinin grevi, milli güvenlik gerekçe gösterilerek Bakanlar Kurulu kararıyla 60 gün süreyle ertelendi.

- Can Dündar’ın 24 Ocak’ta yayına başlayan sitesi ozguruz.org’a Bilgi Teknoloji ve İletişim Kurulu (BTK) tarafından 26 Ocak günü sitede henüz bir yazı veya haber yayınlanmadan erişim engeli getirildi.

- 7 Şubat 2017 günü İzmir’in Aliağa ilçesindeki Şakran 3 No’lu T Tipi Cezaevi’nde kalan 93 siyasi mahpusun idarenin keyfi uygulamalarını ve son dönemde artan hak ihlallerini protesto amacıyla süresiz dönüşümlü açlık grevine başladı.

- 9 Şubat 2017 günü İstanbul’da HDP ve DBP, HDK ve TJA çalışan, üye ve yöneticilerine dönük operasyonda 75 kişi hakkında yakalama kararı çıkarılarak bunlardan 58’i gözaltına alındı. 

- 14 Şubat 2017 günü Hacettepe Üniversitesi Ankara Devlet Konservatuarı akademisyenlerinden piyanist Dengin Ceyhan’ın sosyal medya paylaşımları gerekçe gösterilerek gözaltına alındı.

- 4 Mart 2017 günü Siirt Batman yolu üzerindeki polis kontrol noktasındaki bir zırhlı aracın çarptığı Kerem Askan (34) isimli kişinin yaşamını yitirdiği öğrenildi.

- 8 Mart 2017 akşamı Ankara Yüksel Caddesi’nde yapılan yürüyüşe polis müdahale etti ve 4 kişiyi darp ederek gözaltına aldı.

- 1 Kasım 2015 genel seçimleri öncesi Cizre, Sur ve Yüksekova’daki sandık birleştirme taleplerine ilişkin Yüksek Seçim Kurulu’nun aksi kararına rağmen, Bitlis İl Seçim Kurulu’nun Tatvan İlçe Seçim Kurulu’nun Tatvan’da sandıkların birleştirilmesi yönünde Emniyet ve Jandarma Müdürlüklerinden gelen talepleri reddetmesine ilişkin kararının iptaline ve sandıkların birleştirilmesine karar verdi.

- 23 Mayıs 2017 KHK ile atıldıkları işlerini almak için açlık grevince olan Nuriye Gülmen ve Semih Özakça tutuklandı.

- 25 Haziran 2017 LGBTİ Onur Yürüyüşü yasaklandı.

- 5 Temmuz 2017’de İstanbul Büyükada’da Uluslararası Af Örgütü ile Helsinki Yurttaşlar Derneği, İnsan Hakları Gündemi ve Eşit Haklar İçin İzleme Derneklerinin temsilcilerinin toplantı yaptıkları Büyükada'daki otele polis operasyon düzenledi. 10 İnsan Hakları avtivisti gözaltına alındıktan 12 gün sonra savcılığa ifade verdi. İfadelerin ardından 6’sı tutuklandı.

 

* Yaşanan olaylarda kullanılan bilgiler, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, Günlük İnsan Hakları Raporlarından derlenmiştir.